< فهرست دروس

درس شوارق - استاد حشمت پور

93/06/30

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تقسيمات قياس استثنايي
بحث در قياس اقترانی داشتيم وبلحاظ ماده قريبه آنرا به پنج قسم وبااعتبار ماده بعيده به چهار قسم تقسيم کرديم، چرا که در اعتبار ماده قريبه ضروريات را از مسلمات جدا نموديم ضروريات را ماده برهان ومسلمات را ماده قريبه جدل به حساب آورديم ولی در اعتبار ماده بعيده ضروريا ومسلمات را تحت عنوان جامع مسلمات يک قسم به شمار آورديم که ماده ی بعيده ی جدل وبرهان است
ميرسيد شريف : چرا در يک جای ضروريات را در مقابل مسلمات قرار داديد ودر جای ديگر مسلمات را جامع بين ضروريات ومسلمات قرار داده ويک ماده به شمار آورديد، وجه اين کارچيست؟
بعبارت ديگر ضروريات ومسلمات هر دومفيد جزم اند، وقتی که ضروريات در مقابل مسلمات باشد ضروريات مفيد جزم يقينی است ومسلمات جزم غير يقينی را افاده می کند، اما زمانيکه ضروريات ومسلمات تحت عنوان جامع مسلمات قرار گيرد مسلمات مفيد جزم مطلق است، واگر بتواند ماده ي بعيده ي جدل وبرهان باشد، ماده ي قريبه ي برهان وجدل هم خواهد بود؛ چرا جامع مسلمات را ماده ي بعيده برهان وجدل هر دو قرار داديد ولي ماده قريبه ي برهان وجدل قرار نداديد بلكه ماده قريبه ي برهان را ضرويات در مقابل مسلمات قرار داديد؟
لايقال: جزم به نتيجه گاهی يقينی است وگاهی غير يقينی در برهان جزم به نتيجه يقنی است ولذا ضروريات را ماده قريبه ی آن قرار داديم ودر جدل جزم به نتيجه غير يقينی است ولذا مسلمات را ماده ی قريبه ی آن است. پس جزم يقينی نتيجه در برهان وجزم غيريقينی نتيجه در جدل سبب شد که ماده را در جدل وبرهان متفاوت قرار دهيم.
لانا نقول: چنانچه نتيجه تقسيم مي شود به يقيني وغير يقيني، مقدمات مسلم را كه جامع ضروري وغير ضروري است هم مي شود تقسيم كنيم به جزم كه همراه يقين است وجزم كه همراه يقين نيست. پس فرق بين مقدمات ونتيجه از اين جهت نيست.
لاهيجي: آنجاي كه ماده ي قريبه يعني مجموع مقدمات مطرح است نمي توانيم مجموع مقدمات را هم مقدمات برهان قرار دهيم هم مقدمات جدل، والا قياس جدلي وقياس برهاني يكي خواهد بود درحاليكه برهان با جدل فرق دارد. اما چنانچه تك تك مقدمات مطرح باشد مي شود يكي از مقدمات هم مقدمه ي جدل باشد وهم مقدمه برهان، چرا كه مقدمه ي ديگري فارق برهان وجدل خواهد بود. پس ماده ي قريبه با ماده بعيده فرق دارد ماده ي قريبه نمي تواند در برهان وجدل يكي باشد والا برهان وجدل فرق نخواهد داشت ولي ماده ي بعيده مي تواند در برهان وجدل يكي باشد چرا كه مقدمه ي ديگر فارق برهان وجدل خواهد بود.
تذكر: جامع مسلمات هم شامل ضروريات است وهم شامل مسلمات در مقابل ضروريات؛ چرا كه ضروريات هم مي تواند مسلم باشد، و همان قضيه ي كه هم مسلم است وهم ضروري، از جيث كه ضروي است در برهان به كار مي رود واز حيث كه مسلم است مي توانيم در جدل به كار ببريم.
تقسيمات قياس استثنايي: قياس استثنايي يا متصل است يا منفصل وقياس منفصل يا انفصالش حقيقي است ويا غير حقيقي.
الف) قياس متصل: بلحاظ فرض استنتاج در قياس استثنايي متصل مي تواند به چهار طريق باشد؛ ولي آنچه كه منتج است تنها دو طريق از چهار طريق است:
1. استثنايي عين مقدم كه نتيجه اش عين تالي است، بعبارت ديگر وضع مقدم نتيجه اش وضع تالي است، چرا كه تالي لازم است ومقدم ملزوم وصدق ملزوم صدق لازم را به دنبال دارد.
مثال: اگر خورشيد تابيده باشد خانه روشن خوهد بود، لكن خورشيد تابيده است پس خانه روش است.
2. استثنايي نقيض تالي كه نتيجه اش نقيض تالي است، بعبارت ديگر نفي تالي نتيجه اش نفي مقدم است.
دوراه ديگر هم براي استنتاج قياس استثنايي متصل متصور است ولي منتج نيست، يكي نقض مقدم كه نتيجه اش نه نقض تالي است وعين تالي؛ چرا كه تالي لازم است ولازم مي تواند عام باشد و نفي ملزوم نه نفي لازم عام را در پي دارد ونه ثبوت لازم عام را، وديگر اينكه تالي را وضع كنيم كه نتيجه اش نه وضع مقدم است ونه رفع مقدم؛ چرا كه لازم مي تواند عام باشد ووضع لازم عام نه وضع ملزوم را به دنبال دارد و نه رفع ملزوم را.
قياس استثنايي منفصل مثل قياس استثنايي متصل مي تواند در دوصورت منتج باشد.
متن: وقد يقال: لمّا جُعل المسلّمات الشّاملة لمادّة الجدل و البرهان قسماً واحداً هاهنا(درماده بعيده)، فليجعل فى المادة القريبة أيضاً قسماً واحداً مفيداً للجزم بالنتيجة.
لا يقال: الجزم بالنّتيجة ينقسم إلى يقينىّ و غيره.
لأنّا نقول: كل الجزم فى المقدمات المسلّمة ينقسم إليهما، فالفرق(آنجاي كه ماده قريبه ملاحظه مي شود وآنجاي كه ماده بعيده ملاحظه مي شود/ فرق بين مقدمات ونتيجه) تحكم. كذا فى الحواشى الشريفة(حواشي كه ميرسيد شريف برشرح قوشجي نوشته است).
واقول: الفرق بينهما(ماده قريبه وماده بعيده) هو اعتبار المجموع(مجموع مقدمات) فى المادة القريبة و اعتبار مقدمة مقدمة فى المادة البعيدة على ما ذكرنا، فانّ مجموع المقدمات التى هى المادة القريبة للبرهان لا يمكن ان يكون بعينها مادة قريبة للجدل و إلاّ لكان البرهان و الجدل واحداً فوجب اعتبار كلّ من المجموعين على حدة. و امّا مقدمة من مقدمات البرهان فيجوز ان يكون مقدمة من مقدمات الجدل لامحة وكذا مقدمة من مقدمات الجدل يجوز ان يكون مقدّمة من مقدمات البرهان فلا يجب(درماده بعيده) اعتبار كلّ مقدمة على حدة، فليتدبّر.
والثانى؛‌ اى الاستثنائى قسمان:‌ متصل و منفصل‌ هو(منفصل) أيضا قسمان غير حقيقى و حقيقى و المتصل‌ ناتجة امران‌:
احدهما ما استثنى فيه عين المقدم فينتج عين التالى لانّ صدق الملزوم يستلزم صدق اللازم.
و ثانيهما ما استثنى فيه يقتضي التالى فينتج نقيض المقدم لانّ انتفاء اللازم يقتضي انتفاء الملزوم.
و امّا ما استثنى فيه عين التالى او نقيض المقدم فلا ينتج شيئا (تعليل بنحو لف ونشر مشوش:) لان انتفاء الملزوم لا يقتضي صدق لازمه و لا انتفائه و كذا صدق اللازم لا يقتضي صدق الملزوم و لا انتفاؤه‌.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo